Bir Osmanlı- Arap Gazetecinin Anıları

Arap Gözüyle Osmanlı dizisinin üçüncü kitabı olan elinizdeki çalışma, Şamlı gazeteci ve kültür tarihçisi Muhammed Kürd Alinin, tamamı dört cilt olan hatıralarının ilk cildini ihtiva etmektedir. Bu kitapta 19. yüzyılın sonları ve 20. yüzyılın ilk yarısında Şam ve Kahire gibi iki önemli şehirde bilhassa matbuat alanında etkili bir şahsiyet olan Muhammed Kürd Alinin; çocukluk ve yetişme yıllarından gazetecilik ve yayıncılık hayatına, Cemal Paşa ile ilişkilerinden Arap milliyetçiliğine, dönemin önemli Arap ve Batılı şahsiyetlerinden, yaptığı ilmî ve kültürel içerikli çalışmalara kadar birçok konuya dair hatıralarını bulacaksınız.Muhammed Kürd Ali Arap vilayetlerinde ıslahat talep eden çevrelere yakın durmuş ve Araplar tarafından sıkça gündeme getirilen, İttihatçıların Türkleştirme (tetrîk) siyasetine karşı tavır almış olsa da, faaliyetlerini siyasî değil kültürel alanlara yoğunlaştırmış bir şahsiyettir. Siyasî açıdan daha ziyade pragmatik bir tutum izleyen Muhammed Kürd Ali hem II. Abdülhamid hem de İttihatçılar zamanında doğduğu ve yetiştiği Şamdan Mısıra kaçmak zorunda kalmakla beraber, aynı zamanda Cemal Paşanın yakın çevresinden biri olarak onu himayesinden istifade etmiş, Suriyenin Fransız mandası altında kaldığı yıllarda ise Fransızlarla beraber çalışmıştır.Emîr Şekib Arslan Enver Paşa grubundandı, onu savunur ve severdi. Bense Cemal Paşanın samimi dostlarındandım, Cemal Paşa da beni sever ve himaye ederdi diyerek Cemal Paşaya olan yakınlığını gizleme gereği duymayan Muhammed Kürd Ali, gazetesini çıkarmak için Cemal Paşadan maddî destek aldığını da saklamaz. O, Cemal Paşanın Suriyedeki faaliyetlerinin pâyitahtta propagandasını yapmak amacıyla 1915te oluşturulan Suriye-Filistin heyeti içinde İstanbula ve Çanakkaleye yapılan seyahate, keza 1916da Enver Paşa ve Cemal Paşa ile beraber Medine seyahatine iştirak etmiş ve her iki geziyi anlattığı propaganda amaçlı kitaplara da imza atmıştır. Muhammed Kürd Alinin gerek kendi gazetesi el-Muktebeste gerekse İttihatçıların Almanlarla beraber Şamda çıkardığı eş-Şark gazetesinde 1916 Arap İsyanına karşı tavır almış olması da siyasî açıdan Arap milliyetçiliğine yaklaşımı bakımından önemlidir. Osmanlı birliğine bağlı kalan Muhammed Kürd Ali bu birliği parçalama anlamına gelebilecek tekliflere -bunlar ister Batılı şahsiyetlerden isterse Arap milliyetçilerinden gelsin- iltifat etmemiştir.Muhammed Kürd Ali siyasî açıdan böyle bir çizgi izlemekle birlikte kültürel açıdan Arap milliyetçiliğinin olgunlaşmasında önemli etkilere sahiptir. Arapların siyasî bakımdan bağımsız olarak yaşayabilecek olgunluğa henüz sahip olmadığını düşünen Muhammed Kürd Ali, başta Muhibbüddin el-Hatîb olmak üzere 1905lerden itibaren İstanbulda öğrenim gören Arap öğrenciler tarafından kurulan cemiyetlerin genç üyelerini, kaçak olarak yaşadığı Kahireden gönderdiği Arapça dergi ve gazetelerle lojistik açıdan desteklediği gibi, sonradan yazacağı başta Hıtatuş-Şâm gibi hacimli eserleri ve Şamdaki Arap İlimler Akademisi, Kahiredeki Arap Dil Akademisi gibi kurumların oluşmasına yaptığı katkılarıyla da Arap dilinin, Arap kültür ve medeniyetinin öneminin vurgulanmasına ve Araplık bilincinin gelişmesine hizmet etmiştir.Muhammed Kürd Ali Kimdir?Aslen Süleymaniyeli Kürt asıllı bir babanın ve Çerkez bir annenin oğlu olan Muhammed Kürd Ali 1876da Şamda doğdu ve yetişti. İlk mektepten sonra girdiği Askerî Rüşdiyede Türkçe, Fransız Konsolosunun aracılığı ile özel bir hocadan ise üç yıl boyunca Fransızca öğrendi. Şamdaki Yabancılar Dairesindeki altı yıllık memuriyetinde Türkçe ve Fransızcadan vazifesiyle ilgili karşılıklı tercümeler yaptı. Şamda Tahir el-Cezâirî, Selim el-Buharî ve Cemaleddin el-Kasımî gibi, Mısırda da Muhammed Abduh ve Muhammed Reşid Rıza gibi ıslahat taraftarı kimselerle yakın ilişkiler kurdu.On altı yaşından itibaren gazetecilikle uğraştı. Şamda ve daha sonra çeşitli nedenlerle dört kez (1901, 1905-1908, 1909, 1912) kaçmak zorunda kaldığı Mısırda, dönemin önemli birçok gazetesinde çalıştı. 1906dan itibaren aylık ilmî el-Muktebes dergisini ve 1908de Meşrutiyetin ilanından sonra günlük siyasî el-Muktebes gazetesini çıkardı. Birinci Dünya Savaşı yıllarında Dördüncü Ordu kumandanı olarak Suriyede bulunan Cemal Paşanın itimadını kazandı ve onun yakın çevresinde bulundu. 1916-1918 arasında İttihatçıların Almanlarla beraber Şamda 690 sayı çıkardıkları eş-Şark gazetesinde görev aldı.1919da Şamda Arap İlimler Akademisini kurdu ve kesintilerle beraber ölene kadar başkanlığını yürüttü. Akademinin yanı sıra Şamdaki Zahiriye Kütüphanesinin ve Arkeoloji Müzesinin, yine Kahiredeki ölümüne kadar üyeliğini sürdürdüğü Arap Dil Akademisinin kuruluş ve gelişmesine katkıda bulundu. Çeşitli tarihlerde (1909, 1913, 1921, 1928) yaptığı Avrupa seyahatlerinde oryantalistlerle dostluklar kurdu ve Batı medeniyetini yakından inceleme fırsatı buldu. Suriyenin Fransız mandası altında bulunduğu dönemde yaklaşık altı yıl (1920-1922 ve 1928-1932) Milli Eğitim bakanlığı vazifesini yürüttü. Arap dili, edebiyatı, tarihi ve medeniyeti üzerine çok sayıda eser kaleme alan Muhammed Kürd Ali 1953te Şamda öldü.Eserlerinden bazıları:1. Resâilül-bülegâ, Kahire 1908, 100 s.2. el-Basetül-ilmiyye ilâ Dâril-hilâfetil-İslâmiyye, Muhammed Bâkır, Hüseyin Habbâl, Abdülbâsıt el-Ünsî ile birlikte, Beyrut 1916, 296 s.3. er-Rihletül-Enveriyye ilâ askâil-Hicâziyye veş-Şâmiyye, Beyrut 1916, 302 s.4. Garâibül-Garb, I-II, 2. bsk., Kahire 1923.5. Gâbirul-Endelüs ve hâdıruhâ, Kahire 1923, 190 s.6. Kitâbu tehzîbil-ahlâk lil-Câhız, Dımaşk 1342/1924, 60 s.7. el-Kadîm vel-hadîs, Kahire 1925, 347 s.8. el-Hükûmetül-Mısriyye fiş-Şâm, Kahire 1343/1925, 52 s.9. Hıtatuş-Şâm, I-VI, Dımaşk 1343-1347/1925-1928.10. el-İdâretül-İslâmiyye fî ızzil-Arab, Kahire 1934, 187 s.11. el-İslâm vel-hadâretül-Arabiyye, I-II, Kahire 1934.12. Ümerâül-beyân, I-II, Kahire 1937.13. Dımaşk medînetüs-sihr veş-şir, Dımaşk 1944, 438 s.14. Akvâlunâ ve efâlunâ, Kahire 1365/1946, 431 s.15. el-Allâme el-Merâgî Şeyhul-Ezher, Kahire 1946, 16 s.16. el-Müzekkirât, I-IV, Dımaşk 1948-1951.17. el-Müstaribûn min ulemâil-meşrikıyyât, İskenderiye 1948, 17 s.18. Gûtatu Dımaşk, Dımaşk 1949, 291 s.19. Künûzül-ecdâd, Dımaşk 1950, 438 s.20. Tercemetü Şeyhil-İslâm İbn Teymiyye, 2. bsk., Dımaşk 1391/1971, 44 s.21. el-Muâsırûn, Dımaşk 1980, 540 s.Muhammed Kürd Alinin bunların dışında Fransızcadan bazı tercümeleri, yazma neşirleri, başta el-Muktataf, el-Muktebes ve Mecelletül-Mecmail-ilmîyyil-Arabî (Revue de lAcademie Arabe de Damas) olmak üzere çeşitli dergi ve gazetelere yazdığı çok sayıda makalesi bulunmaktadır.1Dizinin önceki kitaplarında olduğu gibi yayına hazırlık safhasında bu kitaba da hem mütercim tarafından hem de tarafımızdan açıklayıcı bazı notlar ilave edilmiş ve bunlardan mütercime ait olanları [-çev.-] kısaltmasıyla gösterilmiştir. Bu kısaltmanın bulunmadığı notlar, tarafımızdan ilave edilmiştir. Kürd Alinin kendi notları ise metin içinde sayfa altında gösterilmiştir. Aynı şekilde metinde geçen Türkçe asıllı kelimelere Arapça telaffuzlarıyla işaret edilmiştir. Ayrıca okumayı kolaylaştırma düşüncesiyle kitaba, aslında olmayan bölüm başlıkları ilave edilmiştir. Bu üçüncü kitapta -gecikmeli de olsa- Arap Gözüyle Osmanlı dizisinin fikrî hazırlık aşamasında ve yayınlanacak metinlerin seçiminde her daim yanımda olan sevgili Doç. Dr. İsmail Kara ağabeye ve yayınlanacak metinlerin temininden, yayına hazırlık aşamasındaki araştırmalara kadar sürekli olarak kendisinden istifade ettiğim İslam Araştırmaları Merkezi (İSAM) kütüphanesinin değerli yönetici ve çalışanlarına şükranlarımı sunmak isterim.Suat Mertoğlu

Arap Gözüyle Osmanlı dizisinin üçüncü kitabı olan elinizdeki çalışma, Şamlı gazeteci ve kültür tarihçisi Muhammed Kürd Alinin, tamamı dört cilt olan hatıralarının ilk cildini ihtiva etmektedir. Bu kitapta 19. yüzyılın sonları ve 20. yüzyılın ilk yarısında Şam ve Kahire gibi iki önemli şehirde bilhassa matbuat alanında etkili bir şahsiyet olan Muhammed Kürd Alinin; çocukluk ve yetişme yıllarından gazetecilik ve yayıncılık hayatına, Cemal Paşa ile ilişkilerinden Arap milliyetçiliğine, dönemin önemli Arap ve Batılı şahsiyetlerinden, yaptığı ilmî ve kültürel içerikli çalışmalara kadar birçok konuya dair hatıralarını bulacaksınız.Muhammed Kürd Ali Arap vilayetlerinde ıslahat talep eden çevrelere yakın durmuş ve Araplar tarafından sıkça gündeme getirilen, İttihatçıların Türkleştirme (tetrîk) siyasetine karşı tavır almış olsa da, faaliyetlerini siyasî değil kültürel alanlara yoğunlaştırmış bir şahsiyettir. Siyasî açıdan daha ziyade pragmatik bir tutum izleyen Muhammed Kürd Ali hem II. Abdülhamid hem de İttihatçılar zamanında doğduğu ve yetiştiği Şamdan Mısıra kaçmak zorunda kalmakla beraber, aynı zamanda Cemal Paşanın yakın çevresinden biri olarak onu himayesinden istifade etmiş, Suriyenin Fransız mandası altında kaldığı yıllarda ise Fransızlarla beraber çalışmıştır.Emîr Şekib Arslan Enver Paşa grubundandı, onu savunur ve severdi. Bense Cemal Paşanın samimi dostlarındandım, Cemal Paşa da beni sever ve himaye ederdi diyerek Cemal Paşaya olan yakınlığını gizleme gereği duymayan Muhamm... tümünü göster