Evliya Çelebi Seyahatnâmesi 6. Kitap

Evliya Çelebi bu ciltte de bizleri 17. yüzyıl ortalarında gezerek gezdirmeye, şaşırarak şaşırtmaya; dünyanın hal ve gidişine tanıklık ederek tanıtmaya devam ediyor.Kitap, bütünüyle Balkanlar ve Orta Avrupa; savaşlar, serüvenler, devlet deneyimleri ve iç çekişmeler ekseninde uzun uzun anlatılıyor.Tarihçilerin bu ciltle ilgili yargısı, verilen bazı bilgilerin bir başka kaynakta bulunamayacak kadar değerli olduğu yolunda.Bugün bile siyasal sınırlar bakımından kesinlik kazanmamış olan Balkanlardaki gelişmelerin tarihsel geçmişi ve Orta Avrupadaki son yapılanmaların arka planı, Evliya Çelebinin sıkı gözlemciliği ve ayrıntı düşkünlüğüyle gözler önüne seriliyor.Osmanlı ordusunun Balkanlar ve Orta Avrupadaki fetihleri, sonrasında uygulanan yönetim uygulamaları, her ülkenin dili ve kültürüyle ilgili saptamalar bizi geçmiş zamanlar üzerine düşünmeye zorluyor.Okurken öğrendiğimiz, öğrendikçe sevdiğimiz, biraz da kendimize ve başkalarına farklı bakışlar geliştirdiğimiz bu cildi diğerleri izleyecek.10 ciltlik Evliya Çelebi Seyahatnâmesinin yeni harflerle ilk ciddi yayını olan bu dizi tamamlandığında kitaplıklar bir Türk klasiğiyle bir kez daha şenlenecek. TADIMLIKGirişEvliyâ Çelebi Seyahatnâmesi, herkesin bildiği gibi 10 ciltten oluşmaktadır, elinizdeki bu VI. cilt ile artık yarının bir adım ötesine geçilmiştir.Ahmed Cevdet tarafından hazırlanan ve İkdam Matbaası tarafından Rûmî 1318 [Miladi 1902] yılında İstanbulda basılan matbu Evliyâ Çelebi Seyahatnâmesinin VI. cildinin baskısına Macar Encümen-i Dânişi yardım etmiştir. Bu yardımdan dolayı diğer ciltlerde olmayan bir özellik burada yer almış ve Macar Türkolog Armin VAMBERY (1832-1913) bu cilde bir Dîbâce yazmıştır. Macarlar ile Türklerin tarih boyunca seyrini gözler önüne seren ve Evliyâ Çelebi Seyahatnâmesinin önemini de vurgulayan bu önsözün bir bölümünü bu cildin başında vermeyi biz de uygun gördük:Milletlerin yek-diğeriyle muâşeretlerinde bazen pek acâib münâsebâta tesâdüf ederiz. Malum olduğu üzere bin sene evvel, menba ve menşe-i müşterekleri olan Asya-yı Vustâdan memâlik-i garbiyeye muhaceret eden Osmanlı ve Macar milletleri Avrupa kıtasının hudûd-ı şarkiyyesinde iki yüz seneden ziyâde tehârüb etmişlerdir. O vakit yani kıtâl ve cidâl ile meşgul iken karâbet-i cinsiye ve irtibât-ı ihvâniyeden bî-haber olup şiddetle kin ve garaz içinde bulunmuşlardır. Muahharan harb nâiresi söndükten sonra birbirine ettikleri zarar ve ziyâna âgâh olup dostluk ve muhabbet semtine dönmüşlerdir. Bugünkü gün biz Macaristanda Osmanlılar ile o muhaseme-i kadîmeyi ve rekabeti büsbütün ferâmûş ettik. Türklerin vukûat-ı hâzıra ve mâziyesine sarf-ı dikkat ile kendi tarihlerimizi münâsebat-ı coğrafiyemizi izâh ve istîzâh şuğlunda Osmanlı edebiyatından nev nev faide ve iâne görürüz.Ez-cümle pek kıymetli iki menba-ı ulûm Osmanlılara hissiyât-ı şükrâniyemizi müstelzemdir. Bunların biri Osmanlıların Macaristanı zabt ve tasarruf vaktinden kalma vergi, bâc vesâir hâsılât-ı mîriye defterleridir ki ol tahrirât-ı resmiyye memleketimizin iki yüz seneden evvelki ahvâli, nüfûsu, ziraatı, ticareti ve sanatı hakkında takrirât ve tafsilâtı hâvî olup geçmiş zamanların bir âyinesidir ki emsâli âlemde kolay bulunmaz. O vakit Türk memurları her şehrin, her köyün ve hamûnun büyûtunu, aded-i nüfûsunu, hubûbatın cins ve mikdârını kemâl-i dikkat ve takayyüd ile derc ve irâe edip evkat-ı maziyemizin fevkalâde kıymetli istatistikini bırakmışlardır.Türklerden bize kalan yâdigar-ı edebînin ikinci kısmı tevârih-i Âl-i Osman ve ez-cümle Evliyâ Çelebi Seyahatnâmesidir. Osmanlı müverrihlerinin ifadâtıyla o zaman Türklerin efkâr-ı siyasiyelerinden, seferlerinin tafsilâtından usûl-i harblerinden haber alıyoruz. Kaldı ki Macaristanın asâkir-i Osmaniyenin yed-i tasarruflarında bulunduğu hengâmda ahvâl-i coğrafiyesinin ve münasebât-ı nüfûsiyesinin muhakkak ve mufassal evsâf ve tarifâtını Evliyâ Çelebi Seyahatnâmesinden öğreniyoruz. Zann-ı âcizaneme göre Evliyâ Çelebinin âsârını şimdiye kadar gereği gibi takdîr ve tahsîn eylememişlerdir.Seyahatnâmenin VI. cildi, en çok bilinen ve güvenilir kabul edilen Topkapı Sarayı Kütüphanesi Revan Köşkü 1457 numaralı nüsha esas alınarak hazırlandı. XVII. yüzyıl Anadolu Türkçesi ile birlikte biraz da Evliyânın bizzat kendisine has üslûbunu yansıtan böylesine hacimli bir eserin, yeni Türkçe harflere aktarılmasının ne denli zor bir iş olduğu bütün bilim çevrelerince kabul edilmektedir. Böyle bir işe başlandığında şüphesiz neşir ilkeleri açısından; metnin eksiksiz yansıtılmasının yanında, dil özellikleri, ses yapısı ve dönemin öbür dil hususiyetlerinin yanısıra, ortaya okunabilir ve anlaşılabilir bir metnin konulması gerekmektedir.Hazırlanan bu çalışma ne tenkitli bir neşir ne de özgün bir dil çalışmasıdır. Bu çalışmada tarih, edebiyat, sosyoloji, antropoloji vb. sosyal bilimlerin hemen her dalı ile uğraşan kişilerin rahat okuyup istifade edebilecekleri eksiksiz bir metnin ortaya konulması hedeflenmiştir. Dolayısıyla tenkitli bir metnin neşrinde istenen değerlendirme ve özellikler bu metinde aranmamalıdır. Bu kitap hazırlanırken şu hususlara dikkat edilmiştir:Metnin kolay okunmasını sağlamak maksadıyla okuyucuyu gereksiz biçimde yoran çeviriyazı işaretlerine, zarurî hâller dışında yer verilmemiştir.Metin içinde /é/ (kapalı /e/)ler /e/, /ñ/ (geniz /n/)leri /n/ olarak okunmuştur.Asıl metinde aynı kelimeler, zaman zaman farklı imlâ ile yazılmışlardır. XVII. yüzyıl dil zenginliğini korumak için bu kelimelerde hiçbir tasarrufta bulunulmamış ve imlânın aynen yansıtılmasına özen gösterilmiştir.Evliyânın özellikle harekelediği ama bugün farklı bir imlâ ile yaşayan kelimelerde, asıl imlânın aktarılmasına özen gösterilmiştir. Ayrıca yer ve kişi adlarında da Evliyânın imlâsı esas alınmıştır.Eserde mevcut çıkmalar (derkenar), öbür yazma nüshalar da gözden geçirilerek metnin içine yerleştirilmiş ve {} işaretiyle çıkma olduğu gösterilmiştir.Metinde onarma yoluna gidilmemiş, metnin anlaşılırlığını sağlamak için bazı kelimelere harf ilâvesi yapılmış ve bu da [ ] köşeli parantez içinde gösterilmiştir. Metnin anlamını bozan fazlalık olarak yazılanlar da ( ) parantez içinde verilmiştir.Metinde geçen âyetlerin Arapça asılları dizilerek, dipnotta sûre ve âyet numaraları ile anlamları konulmuş; ancak diğer Arapça ve Farsça ibâre, deyim, vecize vb. metin içinde çeviriyazısı ile verilmiştir.Hazırlanan eserin kolay kullanılması için baş tarafına, aslında bulunmayan geniş bir İçindekiler ile sonuna da Dizin ilâve edilmiştir. Yazma nüsha ile karşılaştırma yapmak isteyenler için asıl yaprak numaraları metin içinde [15a; 15b; 16a; ...] biçiminde verilmiştir.Çalışmanın muhtelif aşamalarında konunun uzmanı pek çok ilim adamı ve araştırmacıya da müracaat edildi. Büyük bir titizlikle eserin son redaksiyonunu yapan Prof. Dr. Robert DANKOFFa, Macarca konusunda yardımlarını gördüğümüz Prof. Dr. Geza DAVİDe, Macaristanda uzun yıllar kalması sonucu elde ettiği tecrübeleri bizimle paylaşan Doç. Dr. Mustafa S. KAÇALİNe teşekkür ederiz.Bütün yardım, dikkat ve gayretlere rağmen bu büyüklükteki bir metnin neşrinde hataların olması kaçınılmazdır. Bizden kaynaklanan bu hatâlara getirilecek eleştirilerin, ileride yapılacak yeni neşirlere rehberlik edeceği inancını taşımaktayız.Seyit Ali KAHRAMAN - Dr. Yücel DAĞLI

Evliya Çelebi bu ciltte de bizleri 17. yüzyıl ortalarında gezerek gezdirmeye, şaşırarak şaşırtmaya; dünyanın hal ve gidişine tanıklık ederek tanıtmaya devam ediyor.Kitap, bütünüyle Balkanlar ve Orta Avrupa; savaşlar, serüvenler, devlet deneyimleri ve iç çekişmeler ekseninde uzun uzun anlatılıyor.Tarihçilerin bu ciltle ilgili yargısı, verilen bazı bilgilerin bir başka kaynakta bulunamayacak kadar değerli olduğu yolunda.Bugün bile siyasal sınırlar bakımından kesinlik kazanmamış olan Balkanlardaki gelişmelerin tarihsel geçmişi ve Orta Avrupadaki son yapılanmaların arka planı, Evliya Çelebinin sıkı gözlemciliği ve ayrıntı düşkünlüğüyle gözler önüne seriliyor.Osmanlı ordusunun Balkanlar ve Orta Avrupadaki fetihleri, sonrasında uygulanan yönetim uygulamaları, her ülkenin dili ve kültürüyle ilgili saptamalar bizi geçmiş zamanlar üzerine düşünmeye zorluyor.Okurken öğrendiğimiz, öğrendikçe sevdiğimiz, biraz da kendimize ve başkalarına farklı bakışlar geliştirdiğimiz bu cildi diğerleri izleyecek.10 ciltlik Evliya Çelebi Seyahatnâmesinin yeni harflerle ilk ciddi yayını olan bu dizi tamamlandığında kitaplıklar bir Türk klasiğiyle bir kez daha şenlenecek. TADIMLIKGirişEvliyâ Çelebi Seyahatnâmesi, herkesin bildiği gibi 10 ciltten oluşmaktadır, elinizdeki bu VI. cilt ile artık yarının bir adım ötesine geçilmiştir.Ahmed Cevdet tarafından hazırlanan ve İkdam Matbaası tarafından Rûmî 1318 [Miladi 1902] yılında İstanbulda basılan matbu Evliyâ Çelebi Seyahatnâmesinin VI. cildinin baskısına Macar... tümünü göster