Felsefe Yazıları

Bu yazılar, Marxçılığı, bir dogma değil bir yöntem olarak ele almak isteyen bir düşünce çabasının ürünleridir. Amaç, Osmanlı-Türk toplumunun gerçeklerini, resmi tarih ve ideolojinin ötesine geçerek ve bunların iç yüzlerini ortaya dökerek açıklamaktır. Dolayısıyla, bu yazılarda, yabancılaşma Asya-tipi Üretim Tarzı gibi kavramlara gönderimler vardır. Bunların yanı sıra ve bunlara bağlı olarak bizde, bireyin Batıdaki bireyden nasıl ve neden farklı olduğu üzerinde durulmuştur. Ayrıca, çeşitli Batı düşünce akımları, bunların felsefesiz bir toplumla ilişkileri ve nasıl özümlendikleri ya da özümlenmedikleri de bu yazıların ele aldığı sorunlar arasındadır. Bir başka önemli sorun, insanın ancak felsefeyle insan-olabileceği sorunudur. Eğer insanoğlunun temel varlığı düşünceyse, felsefenin edindiği formlar insanın hangi aşamada olduğunu ortaya dökmek zorundadırlar. Bundan ötürü, ancak düşünce ve kültürle belli bir aşamaya varılabileceği ve tepeden inme şekilsel politik reformlarla insansal içeriğin köklü bir değişikliğe değil, (Tanzimat ve Cumhuriyet dönemlerinde görüldüğü gibi), ancak gülünç bir kılık değişikliğine uğratılabileceği de bu yazılarda ileri sürülen tezler arasında yer almaktadır. TADIMLIKSosyalizm Teorisi ve MülkiyetSayın Profesör Cahit Tanyol, 31 Ekim 1962 tarihli Yön dergisinde Türkiyede Mülkiyet Meselesi adlı bir makale yayınladı. Profesör bu yazısında Marksın mülkiyet anlayışına dokunuyor. Ama daha önce Marksın felsefesi konusunda yaptığı yanlışların yeni bir örneğini veriyor. Türkiyede mülkiyetin özel bir yapısı olduğunu kanıtlamaya girişmeden önce, Marksın mülkiyet konusunda neler düşündüğünü doğru bir biçimde özetlemesi gerekirdi. Oysa sayın Tanyolun Marksçı devlet nazariyesinin kurucusu olan Marksa göre de, mülkiyet, emektir dediğini görüyoruz.Önce şunu belirtmek gerekir. Marksın gözünde mülkiyet bir bağlantıdır. Yani toplum içindeki insanların, üretim araçları ile aralarındaki bağlantıdır. Tarih gelişimi içindeki insanların, üretim araçları ile aralarındaki bağlantıdır. Tarih gelişimi içinde bu bağlantı çeşitli biçimlere girdiği ve çeşitli muhtevaları dile getirdiği için mülkiyeti, tek bir terimle (Tanyolun tanımında emek terimi ile) açıklamak kabil değildir. Mülkiyet Marksa göre belli bir tarih aşamasında emekle aynı şey olduğu halde, başka bir aşamada emekten büsbütün uzaklaşır ve bir takım insanların karşılığı verilmiş emeği kendilerine maletme hakkı olarak belirir. Marks bu konuda şöyle diyor: Başlangıçta, mülkiyet hakkı, insanın kendi emeği üzerine temellenmiş gibi görünüyordu. Daha doğrusu eşit haklara sahip meta üreticilerinin biri ötekinin metaına sahip olmak istediği zaman, kendi metaını elinden çıkarmak zorunda kaldığı ve elinden çıkardığı bu metaı ancak emeğiyle yeniden ortaya koyabildiği bir ortamda mülkiyetin, emek üzerine temellendiği varsayımını (faraziyesini) kabul etmemiz gerekiyordu. Oysa kapitalizmin daha sonraki gelişiminde, mülkiyetin, kapitalist bakımından, karşılığı verilmemiş emeği ve bu emeğin ürününü kendine mal etme (appropriation) haline girdiği ve işçi bakımından da kendi ürününü kendine mal etmeme halinde belirdiğini görüyoruz.Mülkiyetin emekten ayrılışı, mülkiyet ve emeğin özdeşliğinden (ayniyetinden) doğan kanunun zorunlu bir sonucu halinde ortaya çıkmıştır. (Capital, C.I., s. 639-640, Modern Library)Demek ki sayın Tanyolun sözünü ettiği mülkiyet yani Marksa göre kapitalist düzende üretim araçlarının özel mülkiyeti, karşılığı verilmemiş emeği kendine mal edinme hakkıdır ve bu hak, hukuk tarafından müeyyideleştirilmiştir.. Yani Marksa göre kapitalist düzendeki mülkiyet, üretim araçlarını ellerinde tutanların, başkaları tarafından ortaya konan ürünü kendilerine mal etme hakkından başka şey değildir. Yukarıda gördüğümüz gibi, Marks, kapitalist üretimin temeli olan meta üretiminden önce kendi üretim araçları ile ürün ortaya koyan ve bu ürünleri başkalarının kendi üretim araçları ile ortaya koydukları ürünlerle değiştirenlerin yani zanaat üretimi yapanların mülkiyetini emekle tanımlayabiliriz, demektedir. Ama yine Marksa göre, zanaat üretiminin yerini kapitalist üretim aldıkça, yani meta üretimi aşamasına geldikçe, bu üretimin kaçınılmaz sonucu olan artık değerin ortaya çıkışı ile, işçinin karşılığı verilmemiş emeğinin kapitalistin cebine girmesi mülkiyet ile aynı şey olmuş yani özdeşleşmiştir. (Capital, C.I., s. 634-644, Modern Library)Sayın Tanyol, bu makalesinde de Marksın felsefesine dokunarak şöyle diyor: Bir çok sosyalist yazarlar, Marks felsefesinin temelini teşkil eden diyalektik materyalizmi, Hegel felsefesini tersine çevirmekle açıklarlar. Herkesin bildiği bu gerçeği açıklayan, sosyalist yazarlardan önce Marksın kendisidir. Marks, tarihi maddecilik ile ilgili bütün el kitaplarında yer alan şu cümleyi, Kapitalin önsözünde yazmıştır:Benim diyalektik metodum, Hegelin metodundan farklı değildir sadece. Hegel metodunun tam karşıtıdır. Hegele göre insan kafasının yaşama-süreci, yani, düşünce süreci dediğimiz şey, (Hegel bunu ideterimiyle dile getirir ve bağımsız bir özne gibi ileri sürer) gerçek dünyanın yaratıcısı ve şekillendiricisidir. Ona göre gerçek dünya, idenin fenomenler içinde dile gelen dış bir biçiminden başka bir şey değildir. Bunun tam tersine, ben düşünce dünyası dediğimiz şeyin, gerçek dünyanın insan zihni tarafından yansıtılması ve düşünce biçimine getirilmesinden başka şey olmadığını ileri sürüyorum (İbidem s. 25).Sayın Tanyol Marks felsefesinin temelini teşkil eden diyalektik materyalizm diyor. Marksın felsefesi, acaba diyalektik materyalizm denilen görüş ile bir tutulabilir mi? Marksın hiç bir eserinde diyalektik materyalizm sözünün geçmediğine, sayın Tanyolun dikkatini çekmek isterim.Profesör Tanyol, yine aynı yazısında, servetin ana kaynağı olan toprak mülkiyeti yerine, üretim vasıtalarının mülkiyeti geçmiştir diyor. Marksçılık, toprağı da üretim araçlarından sayar. Bu bakımdan toprağın mülkiyeti, üretim araçlarının mülkiyetinden farklı değildir. Yani toprağın mülkiyeti, üretim araçlarını teşkil eden öğelerden birinin mülkiyeti demektir.Sayın Tanyolun mülkiyetten söz ederken şahsi mülkiyet, ferdi mülkiyet sözlerini kullanması da çeşitli yanlış anlamalara yol açabilir. Profesör Tanyolun anlatmak istediği şeyin tam karşılığı Marksçı terminolojide üretim araçlarının özel mülkiyetidir. Eskiler bunu hususi mülkiyet sözü ile karşılamışlardı. Gerçekten de kollektif mülkiyetin karşıtı olan mülkiyet biçimi özel ya da hususi mülkiyet sözleri ile karşılanabilir ancak. Ekonomi ve hukuk dilinde şahsi ya da ferdi mülkiyet başka anlama gelir. Herhangi bir kimsenin diş fırçası ya da elbisesi onun şahsi ya da ferdi mülkiyetidir. Marks özel mülkiyetten kollektif mülkiyete geçilecek dediği zaman herhangi bir kimsenin diş fırçası ya da elbisesi, kollektifleştirilecek demek istemiyor. Sosyalizm ve sosyalizmin mülkiyet anlayışı eleştirilirken bu ince farklardan yararlananlar sık sık görülmüştür. Skolastik tartışmaları hatırlatacak kadar kelimeler üzerinde durur gibi görünen bu açıklamaları yapmak zorunluluğunu duymamız bu yüzdendir.Son olarak sayın Tanyolun yazısında iki noktaya daha değinmek istiyorum. Sayın Tanyol, Patron, sanki üretimi yapan makine imiş gibi bir tavır takınmış, makinenin sahibi de kendisi olduğuna göre imalatın bütün kazancını da kendisinin telakki etmiş diyor. Sayın Tanyol, Marksın mülkiyet anlayışında yanıldığı için patronun, karşılığı verilmemiş emeğe sahip çıkmasını makinenin kullanılmasının sonucu gibi görüyor. Oysa Marksa göre kapitalizm düzeninde, makinenin ortaya çıkışının bu üretim sisteminin üçüncü aşaması olduğunu ve makine öncesi imalathane aşamasında, patronun imalatın bütün kazancını yine kendisinin telakki ettiğini söylemesi gerekirdi.Sayın Tanyol şunları da söylüyor: Hukuki eşitsizlik kalktı ama iktisadi eşitsizliği daha da arttırmak için devleti burjuvalar zaptetti. Burjuvalar, devleti, iktisadi eşitsizliği arttırmak için mi zaptettiler? Burjuvalar devleti zaptederken, iktisadi eşitsizliği de ortadan kaldıracaklarına inanıyorlardı. Ama onların niyetleri Marksçılığın açıklamalarına göre, toplumun nesnel kanunlarına aykırıydı; burjuvalar bunu bilmiyorlardı. Marks, bilinç ile toplumsal varlık (gerçek) arasındaki bu aykırılığı yabancılaşma kavramı içinde açıkladığı gibi, bir kitabında insanların kendileri hakkında söylediklerine bakarak onlar hakkında nasıl hüküm vermiyorsak, toplumsal gerçeklerin nesnel anlamını bulmak için bu gerçekler içinde yaşamış insanların söylediklerine de aynı ölçüde inanmayalım demişti. Sayın Tanyol burjuvaları haksız yere suçluyor gibi geliyor bana.Vatan Gazetesi, 29 Kasım 1962

Bu yazılar, Marxçılığı, bir dogma değil bir yöntem olarak ele almak isteyen bir düşünce çabasının ürünleridir. Amaç, Osmanlı-Türk toplumunun gerçeklerini, resmi tarih ve ideolojinin ötesine geçerek ve bunların iç yüzlerini ortaya dökerek açıklamaktır. Dolayısıyla, bu yazılarda, yabancılaşma Asya-tipi Üretim Tarzı gibi kavramlara gönderimler vardır. Bunların yanı sıra ve bunlara bağlı olarak bizde, bireyin Batıdaki bireyden nasıl ve neden farklı olduğu üzerinde durulmuştur. Ayrıca, çeşitli Batı düşünce akımları, bunların felsefesiz bir toplumla ilişkileri ve nasıl özümlendikleri ya da özümlenmedikleri de bu yazıların ele aldığı sorunlar arasındadır. Bir başka önemli sorun, insanın ancak felsefeyle insan-olabileceği sorunudur. Eğer insanoğlunun temel varlığı düşünceyse, felsefenin edindiği formlar insanın hangi aşamada olduğunu ortaya dökmek zorundadırlar. Bundan ötürü, ancak düşünce ve kültürle belli bir aşamaya varılabileceği ve tepeden inme şekilsel politik reformlarla insansal içeriğin köklü bir değişikliğe değil, (Tanzimat ve Cumhuriyet dönemlerinde görüldüğü gibi), ancak gülünç bir kılık değişikliğine uğratılabileceği de bu yazılarda ileri sürülen tezler arasında yer almaktadır. TADIMLIKSosyalizm Teorisi ve MülkiyetSayın Profesör Cahit Tanyol, 31 Ekim 1962 tarihli Yön dergisinde Türkiyede Mülkiyet Meselesi adlı bir makale yayınladı. Profesör bu yazısında Marksın mülkiyet anlayışına dokunuyor. Ama daha önce Marksın felsefesi konusunda yaptığı yanlışların yeni bir örneği... tümünü göster