İslam Düşüncesinde İlk Gelenekçiler

Sönmez Kutlu
KİTABİYAT YAYINLARI

Hadis taraftarları, İslam’ın genel olarak Kitap, Sünnet, sahabe ve tâbiûnun sözlerinden hareketle anlaşılması gerektiğini; bunların dışındaki şahsi rey ve akli istidlallerin mecbur kalmadıkça kullanılamayacağını, ilke olarak benimseyenlerin müşterek adıdır. Ehlu’l-hadîs, ehlu’s-sunne veya ashâbu’l-hadîs adıyla bilinen Hadis taraftarları, hicrî II. asrın ortalarında teşekkül etmiş önemli bir düşünce ekolüdür. Hadis taraftarlarının oluşturduğu bu zihniyet, Sünni anlayışa damgasını vurmuş ve bunun tezahürleri günümüze de yansımıştır. İslam düşünce geleneğinde, rey ve onu kullananlara şiddetli eleştiriler yönelten, hadisleri ön plana çıkartan ve onların fevkalade etkili olmasını sağlayan bu zihniyet, her nasılsa, büyük ölçüde araştırmacıların dikkatinden kaçmış görünmektedir.
İslam mezhepleri tarihi, İslam düşünce ekolleri tarihidir. Ancak mezhepler tarihi geleneğinde Ehl-i Sünnet’i derinden etkileyen Hadis taraftarlarıyla ilgili sağlıklı tespitler ve tahliller maalesef pek yapılmamıştır. Oysa ki, on dört asır boyunca Müslümanlar tarafından ortaya konulan fikirlerin ve sistemlerin en iyi şekilde anlaşılabilmesi için ileri seviyede zihniyet analizine ihtiyaç vardır. Bu sebeple biz, İslam düşüncesinde derin izler bırakan ve etkileri günümüze kadar devam eden Hadis taraftarlarının düşünce geleneğinin teşekkül sürecini, mensuplarını ve ileri sürdükleri fikirleri, İslam mezhepleri tarihi metodolojisi çerçevesinde "şahıslar üzerinde derinleşmek", "fikir-hâdise-mekan irtibatı" ve "fikirlerin sosyal, siyasi ve iktisadi arka planının araştırılması" suretiyle ortaya koymaya çalıştık.
Hadis taraftarları, siyasi, itikadi ve fıkhi konularda pek çok fikirler ileri sürmüş ve bu konuda pek çok eser kaleme almışlardır. Onların bütün görüşlerini tek bir çalışmada ortaya koyabilmek imkansızdır. Ne var ki, onların Kitâbu’l-îmân adıyla kaleme aldıkları eserlerin büyük kısmı yayımlanmış olmasına rağmen, tespit edebildiğimiz kadarıyla, bu eserlerle ilgili Türkçe’de ve diğer dillerde müstakil çalışmalar yapılmamıştır. Biz, iman konusundaki görüşlerini esas almak suretiyle bu grubun iman nazariyesini, zihniyetini, metodunu ve düşünce geleneğini tespit etmeye çalıştık.

Sönmez Kutlu
KİTABİYAT YAYINLARI

Hadis taraftarları, İslam’ın genel olarak Kitap, Sünnet, sahabe ve tâbiûnun sözlerinden hareketle anlaşılması gerektiğini; bunların dışındaki şahsi rey ve akli istidlallerin mecbur kalmadıkça kullanılamayacağını, ilke olarak benimseyenlerin müşterek adıdır. Ehlu’l-hadîs, ehlu’s-sunne veya ashâbu’l-hadîs adıyla bilinen Hadis taraftarları, hicrî II. asrın ortalarında teşekkül etmiş önemli bir düşünce ekolüdür. Hadis taraftarlarının oluşturduğu bu zihniyet, Sünni anlayışa damgasını vurmuş ve bunun tezahürleri günümüze de yansımıştır. İslam düşünce geleneğinde, rey ve onu kullananlara şiddetli eleştiriler yönelten, hadisleri ön plana çıkartan ve onların fevkalade etkili olmasını sağlayan bu zihniyet, her nasılsa, büyük ölçüde araştırmacıların dikkatinden kaçmış görünmektedir.
İslam mezhepleri tarihi, İslam düşünce ekolleri tarihidir. Ancak mezhepler tarihi geleneğinde Ehl-i Sünnet’i derinden etkileyen Hadis taraftarlarıyla ilgili sağlıklı tespitler ve tahliller maalesef pek yapılmamıştır. Oysa ki, on dört asır boyunca Müslümanlar tarafından ortaya konulan fikirlerin ve sistemlerin en iyi şekilde anlaşılabilmesi için ileri seviyede zihniyet analizine ihtiyaç vardır. Bu sebeple biz, İslam düşüncesinde derin izler bırakan ve etkileri günümüze kadar devam eden Hadis taraftarlarının düşünce geleneğinin teşekkül sürecini, mensuplarını ve ileri sürdükleri fikirleri, İslam mezhepleri tarihi metodolojisi çerçevesinde "şahıslar üzerinde derinleş... tümünü göster