Karagöz (Kutulu)

Cevdet Kudretin titiz bir derleyici, kılı kırk yaran bir araştırmacı olarak, yazıya geçirilmiş, yayımlanmış ya da ses kaydı olarak tespit edilmiş olan Karagöz oyunlarını bir araya getirmesi, Geleneksel Türk Tiyatrosu için bir dönüm noktası, yeniden dirilişin habercisi oldu. Kâr-ı kadîm ve nev-îcâd oyunlardan oluşan bu derlemenin eklerle zenginleştirilmiş bu basımında 39 oyun ve 19 muhâvere metni yer alıyor. Ayrıca her ciltte ayrı ayrı olmak üzere üç albüm halinde 112 tane de tasvir eklendi. Karagöz tutkunları için bulunmaz bir kaynak. TADIMLIKTASVİRLER • I - XXIVKaragözün Yeni Baskısı ÜzerineGeleneksel Türk tiyatrosunun ortaoyunları, meddah hikâyeleri ve seyirlik köy oyunlarıyla birlikte dört önemli ayağını oluşturan Karagöz oyunları da ne yazık ki diğerleri gibi geç dönemlerde araştırılmış ve yazıya geçirilmiştir. Türk halk edebiyatı ve folkloruyla ilgili çalışmalar ne yazık ki bizde geç başlamış, bu işlere bazı ileri görüşlü ve yadırganmaya aldırmayan Batılı araştırmacılarla Tanzimat ve Birinci Meşrutiyet dönemlerinin halk kültürüne yakınlık duyan yazar ve araştırmacıları öncülük etmişlerdir. Bu öncüler eliyle yakalanan şans en çok atasözleri, masallar, türküler, ortaoyunları ve Karagöz oyunlarında kendini belli etmiş, böylece ortaya hatırı sayılır bir koleksiyon çıkmıştır. İkinci Meşrutiyet ve Cumhuriyet dönemlerinin büyük ölçüde resmiyet ve yarı resmiyet kazanmış çalışmalarını ayrı bir kategoride değerlendirmek doğru olur.Türk gölge oyunu Karagöz için emek verenler arasında 10 ciltlik Seyahatnâmesinin satırları arasına sıkıştırdığı çok önemli bilgilerle Evliyâ Çelebiyi; Türk folklor ve halk edebiyatının akademik anlamda ilk derleyicisi ve yayıncısı olan Ignácz Kúnosu; birçok oyunu yazıya geçiren hayâlîler Nazif, Memduh, Sefer Mehmet ve Küçük Aliyi; Hayâlî Nazife yazdırdığı oyunları 1924-1953 arasında uzun yıllara yayılmış bir gayret ile yayımlayarak büyük bir koleksiyon ortaya çıkarmış olan Hellmut Ritteri; çalışmalarıyla dünü bugüne bağlayan tespitler yapan geleneksel Türk tiyatrosunun iki önemli araştırmacısı Selim Nüzhet Gerçek ve Sabri Esat Siyavuşgili; Türk tiyatrosunun her tür ve evresini yazı ve kitaplarıyla bize ve dünyaya yeniden öğretmiş olan Metin Andı ve başta H. Ritterin derlemeleri olmak üzere 35 Karagöz oyunu ile 19 muhâvereyi giriş, açıklama ve dizinlerle üç ciltte bir araya getiren Cevdet Kudreti saygı ve teşekkürle anmadan geçemeyiz. Bu adları ve çalışmalarının özelliklerini sıralarken bugünün okuruna derli toplu ve güvenilir Karagöz metinleri bırakan Cevdet Kudrete özel bir yer ayırmak gerekir. Metin yayımlamanın, her şeyden önce onu doğru anlamakla yakından ilgili olduğunu bilenler kendisini her zaman saygıyla anacaklardır.İlk cildi 1968, ikincisi 1969 ve üçüncüsü 1970 yılında yayımlanan Karagöz, tiyatro tarihi, folklor ve halk edebiyatıyla ilgilenen çevrelerde büyük bir sevinçle karşılanmıştı. O yıllardan bu günlere gelinceye kadar değerinden hiçbir şey yitirmemiş ve yeni bir yüz ve geliştirilmiş yeni bir baskı ile okurlarına sunulması belki de gecikmiş bile olan Karagözü bu niteliklerden ödün vermeden basıma hazırlamak hiç de kolay olmadı. Bu güçlük, Cevdet Kudret gibi yazdıklarına ve yayımladıklarına kılı kırk yararcasına özen gösteren, notlarını ve açıklamalarını yazmak için ne kadar büyük bir emek harcadığı ilk bakışta görülebilen bir yazarın çalışmasını bu amaçla yeniden okumaya başlayınca kendini hemen belli etti. Birkaç küçük dizgi, bilgi ve açıklama yanlışlığı dışında ilk baskıda yer alan metne büyük müdahalelerde bulunmak gerekmedi. Her oyunun kendi içinde belli bir düzene göre konulmuş dipnotlarının sırasını araya girecek birtakım ek notlarla bozmamak için eski notlara a, b gibi harfler eklenerek yeni notlar yazıldı. Bu notlar konulurken bugünün meraklı okuru hedef alındı ve aradan geçen 35 yılı aşkın sürede pek çok ad ve kavramın da eskiler listesine dahil olduğu, açıklanması gerektiği sonucuna varıldı. Bu notlar o notlardır. Bunlardan çok azına Ed. n. yanbaşlığı koymak gerekiyordu. Aslında okuyucu için bir tür uyarı da sayılır bunlar. Bu notların herhangi bir bilgilendirme olmadan konulması, muhtemel yanlışlıklara Cevdet Kudreti de ortak etmek anlamına geleceği için böyle bir yol izlendi.Esere birçok yeni kaynak eklenmiş bulunuyor. Bunlar doğrudan doğruya Karagözle ilgili kaynaklardır ve Kudretin verdiği sıra numaraları yürütülerek listeye eklenmiş, yeri geldikçe notlarda da gösterilmişlerdir. Ayrıca Cevdet Kudretin yararlandığı kaynaklar arasında yer alan ve bugün yeni yazı ile yayımlanmış bulunan eski eserler de yb. kısaltması ile notlara eklenmiştir. Bunların, bilginin kaynağına gitmek isteyen genç araştırmacılar ve derinleşmek isteyen meraklılar için yararlı olacağı umulur.Cevdet Kudret, kitabında 4 oyun için ya özet metin vermiş ya da yalnızca adını yazıp ileride bulunduğunda ekleneceğini belirtmiştir. Bu baskıya bu oyunlardan üçünün metni ile bir ara muhâveresi eklendi.Ödüllü oyunu ile Mal Çıkarma ara muhâveresi yazma kaynaklardan Metin And tarafından aktarılıp birer incelemeyle birlikte yayımlanmıştır. Balıkçılar ve Leylâ ile Mecnûn ise günümüzün tanınmış hayâlîlerinden Metin Özlenin repertuvarındandır. Bu oyunların hangi kaynaktan alındığı ve varsa çeşitlemeleri öbür oyunlarda olduğu gibi ait olduğu yerde gösterilmiştir. Bu ekler yapılırken ciltler arasında dengesizlik oluşmasın diye iki oyun (Çeşme ve Eczahâne) 2. cildin başından alınıp 1. cildin sonuna konulmuştur. Yukarıda adları verilen 4 metin, Cevdet Kudretin yaptığı çalışmaya benzer biçimde notlanarak ve muhtemel okuma yanlışları düzeltilerek esere eklenmiştir. Bunlardan Leylâ ile Mecnun, geleneği hem hayâlî hem de tasvirci olarak devam ettiren Metin Özlenin çocukluğunda izlediği oyunu yeniden kurgulaması ve yaptığı tasvirlerle oynatması sonucu oluşmuştur. Balıkçılar ise daha önce Balık adıyla ve Hayâlî Küçük Aliden alınmış iki parçası yayımlanarak tanıtılmıştı. Bu kez Özlenin metni de bunlara eklenmiştir.Cevdet Kudret, oyunlarla ilgili notlar düşerken eserin bütünlüğünü sağlamak, tekrara düşmemek ve benzerlik ya da farklılıklar ve metinler arası ilişkilere işaret etmek için sık sık iç göndermeler yapmıştır. Bu göndermeler bu baskıda da korunmuş, yeni cilt ve sayfa numaralarına uyarlanmıştır.İlk baskıda 1. ciltte 8, 2. ciltte 10 olmak üzere 18 tasvir bulunmaktaydı. Bu baskıya, her cilde 24er sayfa olmak üzere 113 tasvirden oluşan renkli tasvir albümleri eklenmiş, metin içine de yeri geldikçe siyah-beyaz tasvirler ve çeşitli belgeler konulmuştur.Türk gölge oyunu Karagöz, İmparatorluk devrinde parlak günlerini yaşayıp bugün artık değişen koşullar altında varlığını özel gayretlerle ve son temsilciler diyebileceğimiz ustalar eliyle sürdürebilen bu halk sanatı, günümüz araştırmacılarından farklı yaklaşımlar ve değişik boyutlarda katkılar bekliyor. Bütün yazma ve basma oyun metinlerinden ve bunların değişkelerinden oluşacak daha oylumlu yayınlar mutlaka yapılmalıdır. Bütün yayınlardan oluşan bir kütüphanesi, derlenecek tasvir koleksiyonlarının korunacağı bir müzesi bulunan, içinde son ustaların yeni öğrenciler yetiştirdiği küçük bir okulu da olan ve salonlarında sürekli oyunlar gösterilen Türk Gölge Oyunu Araştırma ve Uygulama Merkezi kurma vaktinin gelmiş de geçmiş bile olduğunu buracığa da yazmakta bir sakınca yoktur.Karagözün elden geldiğince dikkat ve özen gösterilerek hazırlanan bu basımı, Sevgili Metin Andın malzeme ve fikir desteği ile biraz daha zenginleşti. Yardım etmenin bazı insanlara ne kadar çok yakıştığını ve onları ne ölçüde büyüttüğünü bu çalışmada biz de görmüş olduk. Kitap yeni okurlar kazanır, yeni yerler edinirse kendine, buna başta bu sanata gösterim ve araştırma bakımından hizmeti ve katkısı geçenler sevinecektir. Yıkılıp vîran edilen perdeler ve sürçüp yanlış şeyler söyleyen diller bizde kalsın...

Cevdet Kudretin titiz bir derleyici, kılı kırk yaran bir araştırmacı olarak, yazıya geçirilmiş, yayımlanmış ya da ses kaydı olarak tespit edilmiş olan Karagöz oyunlarını bir araya getirmesi, Geleneksel Türk Tiyatrosu için bir dönüm noktası, yeniden dirilişin habercisi oldu. Kâr-ı kadîm ve nev-îcâd oyunlardan oluşan bu derlemenin eklerle zenginleştirilmiş bu basımında 39 oyun ve 19 muhâvere metni yer alıyor. Ayrıca her ciltte ayrı ayrı olmak üzere üç albüm halinde 112 tane de tasvir eklendi. Karagöz tutkunları için bulunmaz bir kaynak. TADIMLIKTASVİRLER • I - XXIVKaragözün Yeni Baskısı ÜzerineGeleneksel Türk tiyatrosunun ortaoyunları, meddah hikâyeleri ve seyirlik köy oyunlarıyla birlikte dört önemli ayağını oluşturan Karagöz oyunları da ne yazık ki diğerleri gibi geç dönemlerde araştırılmış ve yazıya geçirilmiştir. Türk halk edebiyatı ve folkloruyla ilgili çalışmalar ne yazık ki bizde geç başlamış, bu işlere bazı ileri görüşlü ve yadırganmaya aldırmayan Batılı araştırmacılarla Tanzimat ve Birinci Meşrutiyet dönemlerinin halk kültürüne yakınlık duyan yazar ve araştırmacıları öncülük etmişlerdir. Bu öncüler eliyle yakalanan şans en çok atasözleri, masallar, türküler, ortaoyunları ve Karagöz oyunlarında kendini belli etmiş, böylece ortaya hatırı sayılır bir koleksiyon çıkmıştır. İkinci Meşrutiyet ve Cumhuriyet dönemlerinin büyük ölçüde resmiyet ve yarı resmiyet kazanmış çalışmalarını ayrı bir kategoride değerlendirmek doğru olur.Türk gölge oyunu Karagöz için emek verenler aras... tümünü göster