Kenzü’l-Esrâr Ve Divânı

XIX. asır Rifâî tarîkatı şeyhlerinden ve dîvân şâirlerinden olan Mustafa Kabulî Efendi Hazretleri, Edirnede doğdu. Doğum tarihi hakkında kaynaklarda herhangi bir bilgi verilmemektedir. Eserlerinden onun XVIII. asrın sonları ile XIX. asrın ortalarına doğru yaşadığını anlıyoruz.Kabûl Hazretlerînin asıl adı Mustafadır. Halk arasında Kutup Mustafa Kabûlî olarak bilinirdi. Kendisini sevenler, toplumdaki kötülükleri düzeltip, herkese nasihat ettiğinden ve herkesi her hâliyle kabul edip, hoş karşıladığından dolayı Kabûlî Hazretleri derdi. Yine kendisi de Dîvânın da Kabûlî mahlasını kullanmıştır. Bazı kaynaklarda da doğum yerine nisbetle Edirnevî olarak geçer.Ailesi ve tahsili hakkında fazla bir bilgiye sahip olamadık. Ancak Hüseyin Vassâfın Murâselât adlı eserinde Mustafa Kabulî Efendi Hazretlerinin künyesini verirken Kabûlî ibn Manevî Muhammed ifadesini kullandığını görmekteyiz. Buradan da onun babasının Manevî Muhammed Efendi olduğunu anlıyoruz. Yine Mustafa Kabulî Efendi Hazretlerinin Edirnede okuyup-yetiştiğini ve mahkeme başkâtibi olduğunu biliyoruz. Bazı kaynaklarda çobanlıkla uğraştığı belirtiliyorsa da genel kanaat Mustafa Kabulî Efendi Hazretlerinin başkâtiplik görevinde bulunduğu yönündedir.Ayrıca telif ettiği Fars lügatine dâir Müşkil-Küşâ adlı eseri Farsçaya vâkıf olduğunu göstermektedir.Millî kültürümüzün unutulmaya, manevî değerlerimizin kaybolmaya başladığı bir zamanda şanlı geçmişimizde toplumumuzun yüz akı ve dinamikleri olan Allah dostlarını, onların nadide eserlerini, manevî iklime özem duyan insanımıza sunmak en büyük bahtiyârlığımız olacaktır.Biz de bu çalışmamızda, yukarıda ifade ettiğimiz düşüncelerden hareketle, tarîkatların ve tekkelerin nicelik yönünden arttığı, eski nizâm ve intizâmının bozulduğu, toplum ve diğer kurumlar nezdindeki itibarının yavaş yavaş düşmeye başladığı bir zamanda yetişen XIX. asır Türk dîvân şâirlerinden ve sûfîlerinden Kabûlî Mustafa Efendinin hayatını, eserlerini, tarîkatını ve tasavvufî görüşlerini incelemeye çalıştık. Kabûlî, Edirnede mahkeme başkâtibi iken bu görevini bırakarak tasavvuf yoluna sülûk etmiştir. Sülûk ettiği tarîkat ise Rifâiyyedir. Tasavvufla ilgili iki risâlesi -ki bunlar Kenzül-Esrâr ve Mûsıletül-Hidâye, Fars lügatine dâir bir eseri ve mürettep Dîvânı olan Kabûlî Mustafa Efendi hakkında, şimdiye kadar hiçbir çalışma yapılmamıştır. Bu çalışmamız, Edirneli Kabûlî Mustafa Efendi Hayatı, Eserleri, Tasavvufî Görüşleri adıyla hazırladığımız yüksek lisans tezimizin yeniden gözden geçirilmiş ve müellifimizin Dîvân ve Kenzül-Esrâr adlı eserlerinin Türkçe metinlerinin ilave edilmesinden oluşan şeklidir. Bir Giriş ve dört Bölümden meydana gelmektedir. Giriş bölümünde, tasavvuf ve tarîkatların başlangıçtan XIX. asra kadarki kısaca tarihî seyri, XV. ve XIX. asırlar arasında Edirnede mevcut tarîkatlar ve tekkelerin genel durumu ve Mustafa Kabulî Efendi Hazretlerinin yaşadığı dönem olan XVIII. asrın sonları ile XIX. asrın ortalarında Osmanlı Devletinin siyâsî, içtimâî, iktisâdî, ilmî ve edebî durumu hakkında anahatlarıyla malumât vermeye çalıştık.I. Bölümde, Mustafa Kabulî Efendi Hazretlerinin hayatı, eserleri ve tarîkatını inceledik. Hayatını incelerken, başta kendi eserlerinden Kenzül-Esrâr ve Dîvân olmak üzere, Edirnenin tarihi ve kültürüyle ilgili yazma ve matbû eserlere istinâd etmeye çaba gösterdik.Yine müellifimizin eserlerinden Kenzül-Esrâr ve Dîvânının muhtevâsı ve nüshaları hakkında da bilgi vermeye çalıştık. Diğer iki eseri, Mûsıletül-Hidâye ve Müşkil-Küşâya ulaşamadığımız için bunları inceleyemedik.Müellifimizin tarîkatı konusunu ise Ahmed er-Rifâînin eserleri başta olmak üzere, kendi eserlerinden ve Rifâiyye ile ilgili diğer kaynaklardan anlatmaya çalıştık.II. Bölümünde de, Kabûlî Mustafa Efendinin tasavvufî görüşlerine yer verdik ve bu görüşlerini de üç grupta ele aldık. 1. Tarîkat meseleleriyle ilgili görüşleri2. Tasavvufî hallerle ilgili görüşleri3. Tasavvufî düşünceye dâir görüşleriGörüşlerini incelerken de bilhassa Kenzül-Esrârın Süleymâniye Kütüphânesi, Hasib Efendi, No: 267deki matbu nüshasına, Dîvânın ise Süleymâniye Kütüphânesi, İzmir, No: 547/2de kayıtlı yazma nüshasına ve eserlerinde işlemiş olduğu konularla ilgili kaleme alınan klâsik tasavvufî eserlere istinâd ettik. Bu iki eserin Türkçeye aktarılmış şeklini çalışmamızın III. ve IV. Bölümlerinde vermiş bulunmaktayız.III. Bölümde, okuyucuların işlenen konuları yerinde görmesi, karşılaştırması ve değerlendirmesi için müellifimizin Kenzül-Esrâr adlı tasavvufa dair risâlesini Türkçe harflere aktardık. Aktarmakla da kalmayıp yer yer sadeleştirdik, âyet ve hadislerin kaynağını gösterdik ve bazı terimlerin kısa açıklamalarını dipnotlarla vermeye çalıştık. Söz konusu risâlenin sonunda bulunan Seyyid Ahmed Rifâînin Hizbini ve gece Virdini de yeni harflere aktarmayı uygun bulduk. IV. Bölümde ise yine yukarıda belirttiğimiz düşüncelerden yola çıkarak Dîvânını sunmaya çalıştık. Bu Dîvânda da bahsi geçen âyet ve hadislerin kaynaklarını, numaralarını dipnotlarda gösterdik. Ayrıca hem Ken-zül-Esrârın hem de Dîvânın iyice anlaşılması, kolaylıkla istifâde edilebilmesi için çalışmamızın sonuna bir lügatçe koyduk. Şeyh Kabûlî Mustafa Edirnevînin Hayatı, Eserleri, Tasavvufî Görüşleri, Kenzül-Esrar ve Dîvânının Metni olarak konu edindiğimiz bu çalışmanın insanımıza ve kültürümüze yeni ufuklar açacağı, değişik çalışmalara vesile olacağı inancını, umudunu taşımaktayız.

XIX. asır Rifâî tarîkatı şeyhlerinden ve dîvân şâirlerinden olan Mustafa Kabulî Efendi Hazretleri, Edirnede doğdu. Doğum tarihi hakkında kaynaklarda herhangi bir bilgi verilmemektedir. Eserlerinden onun XVIII. asrın sonları ile XIX. asrın ortalarına doğru yaşadığını anlıyoruz.Kabûl Hazretlerînin asıl adı Mustafadır. Halk arasında Kutup Mustafa Kabûlî olarak bilinirdi. Kendisini sevenler, toplumdaki kötülükleri düzeltip, herkese nasihat ettiğinden ve herkesi her hâliyle kabul edip, hoş karşıladığından dolayı Kabûlî Hazretleri derdi. Yine kendisi de Dîvânın da Kabûlî mahlasını kullanmıştır. Bazı kaynaklarda da doğum yerine nisbetle Edirnevî olarak geçer.Ailesi ve tahsili hakkında fazla bir bilgiye sahip olamadık. Ancak Hüseyin Vassâfın Murâselât adlı eserinde Mustafa Kabulî Efendi Hazretlerinin künyesini verirken Kabûlî ibn Manevî Muhammed ifadesini kullandığını görmekteyiz. Buradan da onun babasının Manevî Muhammed Efendi olduğunu anlıyoruz. Yine Mustafa Kabulî Efendi Hazretlerinin Edirnede okuyup-yetiştiğini ve mahkeme başkâtibi olduğunu biliyoruz. Bazı kaynaklarda çobanlıkla uğraştığı belirtiliyorsa da genel kanaat Mustafa Kabulî Efendi Hazretlerinin başkâtiplik görevinde bulunduğu yönündedir.Ayrıca telif ettiği Fars lügatine dâir Müşkil-Küşâ adlı eseri Farsçaya vâkıf olduğunu göstermektedir.Millî kültürümüzün unutulmaya, manevî değerlerimizin kaybolmaya başladığı bir zamanda şanlı geçmişimizde toplumumuzun yüz akı ve dinamikleri olan Allah dostlarını, onların nadide eserler... tümünü göster