Bir Kedi, Bir Adam, Bir Ölüm

Bir Kedi, Bir Adam, Bir Ölüm / Zülfü Livaneli



Her şey değişiyor. Ne zalim, zalim kalıyor ne de masum masumiyetini koruyabiliyor.

Hasret, vuslat, sıla; sürgün.

İnsanın kendi ülkesini; doğup büyüdüğü, doymaya çalıştığı toprakları terk etmesi, buna mecbur bırakılması ne kadar acıdır.

Bambaşka, yepyeni ama bir o kadar da yabancı ve yalnızlığın Everest’i bir yer. Nasıl alışılır, uyum sağlama süreci insandan neler götürür tahmin bile edemiyorum. Mülteci kelimesi nasıl da ağır gelir, canını nasıl acıtır acaba insanın; her gün yüzüne bakıp da seni yok sayan, yabancı ve hakir gören insanların dudağından çıkınca.

Peki ya düşmanların? Ya yıllar sonra bir sürgün kentinde, hiç olmadık bir anda ve yerde, bir hastanede onlardan biri ile karşılaşırsan; hem de en aciz zamanında ve ölüme bir adım kala... Ve onun, bu dilini bilmediği yerdeki son günlerinde tek sığınağı, dayanağı, ne yaptığını hiç hatırlamadığı ama hayatını mahvettiği sensen derdini anlatmak için...

Böyle bir tutsaklıkta düşman bile yakın olabilir mi?

Yıllarca nefret ettiğin, intikam duyguları beslediğin, hayatını mahveden birine acıyabilir, ona yakınlık duyabilir, duygudaşlık kurabilir misin? Onu öldürmek isterken, affedebilir ya da ölümden kurtarabilir misin?

Zülfü Livaneli, yazımı yıllar yıllar süren bu kitabında (1973'de yazmaya başlamış, 29 yıl sonra son halini almış) sürgün hayatındaki insanları ve onların psikolojilerini, eylemlerini ve birbirlerine sığınmalarını, birbirlerini vatanları yapmalarını anlatıyor. Kendi sürgün yıllarını da geçirmiş oldu Stockholm'de geçiyor hikâye.

Ana dil ve anlaşabilmeyi de ele alan roman, aslında iki kişilik bir yazar kadrosuna ve anlatıma sahip.

Roman içinde roman yazılmış.

Bir yandan yazar romanını yazıp bitirmişken, bir yandan da hayatı anlatılan kahraman olaya dahil olup kendi hikayesini anlatmış kendi tümceleriyle bölüm bölüm.


İşte bu noktada kurgu ile gerçek arasında gidip geliyor okuyucu. Gerçek hayatta yaşananları anlatma ile kitap yazma (edebiyat ve kurgu) arasındaki teknik ve anlatımsal farkları ayırt ediyor, hayatın kitaba yansıtılmasındaki değişiklikleri görüyor.

Kitapta geçen yazarın dili, kahramana ve yaşananlara ne kadar mesafeliyse kahramanın dili o kadar günlük, yalın ve samimi. Yazarın dilindeki betimleme, abartı, hayali mekân ve olaylar yani okuyucunun kafasında canlandırma yapma olanağı veren imler kahramanın dilinde elbette yok. Saf, yalın gerçekler var.

Ve son... Kitapta iki final var; elbette, biri kurgulanmış olan yazarın finali, diğeri de kahramanın gerçek finali.

Siz hangisini baz almak, hangi sonla bitirmek isterseniz. Bu da bir nevi epik yapmış aslında olayı ama yarı epik; okuyucu düşünsün ve kendi karar versin istenirken bir yandan da iki seçenekli bir tercih sunulmuş önüne.

Hangi sonu seçeceğiniz; yaşadıklarınız, tarafınız, karakteriniz ve yaşadıklarınızı nasıl bir süzgeçten geçirerek geride bıraktığınızla ilintili...

Bir kapak altında aslında iki kitap var. Aynı hikâye fakat farklı anlatım ve gidişat… Yazarın ve kahramanın yazdığı bölümler arka arkaya basılmış zaten. Siz kitabı okurken, ister önce birini bitirip sonra diğerini okuyun, ister ikisini aynı anda; karar sizin. Ama mutlaka okuyun.

Velhasıl okunası bir kitap olmuş “Bir Kedi, Bir Adam, Bir Ölüm”... Ellerine, yüreğine sağlık güzel insan, Zülfü Livaneli.