Bütün Yapıtları-3: Bilimler ve Sanatlar Üzerine Söylev (Eleştirilere Yanıtlar)

[...] Eski devlet adamları durmaksızın ahlaktan ve erdemden söz ederlerdi; bizimkiler sadece ticaretten ve paradan söz ediyorlar. [...] İnsanlara bilgi veren bu bilginlerin halkın mutluluğu için çalışmaları onlara yaraşan tek ödül olsun; İşte o zaman erdemin, bilimin ve iktidarın soylu bir rekabet içinde çaba harcayarak, insanların mutluluğu için bir araya gelerek neler yapabileceği görülür. Ama iktidar ve güç bir tarafa, bilgi ve bilgelik diğer tarafta ayrı ayrı kaldıkça bilginler önemli şeyleri pek az düşünürler, hükümdarlar büyük işleri pek az başarırlar ve halklar yoksulluk içinde yaşlanmaya ve mutsuz bir halde yaşamaya mahkûm olurlar.

Birinci söylevin bu iki çarpıcı pasajı Rousseaunun temel kaygılarını yansıtmakta. Bilimler ve Sanatlar Üzerine Söylev, Rousseaunun yapılan eleştirilere verdiği yanıtlarla bir bütünselliğe ulaşarak gerçek anlamını kazanıyor.

[...] Eski devlet adamları durmaksızın ahlaktan ve erdemden söz ederlerdi; bizimkiler sadece ticaretten ve paradan söz ediyorlar. [...] İnsanlara bilgi veren bu bilginlerin halkın mutluluğu için çalışmaları onlara yaraşan tek ödül olsun; İşte o zaman erdemin, bilimin ve iktidarın soylu bir rekabet içinde çaba harcayarak, insanların mutluluğu için bir araya gelerek neler yapabileceği görülür. Ama iktidar ve güç bir tarafa, bilgi ve bilgelik diğer tarafta ayrı ayrı kaldıkça bilginler önemli şeyleri pek az düşünürler, hükümdarlar büyük işleri pek az başarırlar ve halklar yoksulluk içinde yaşlanmaya ve mutsuz bir halde yaşamaya mahkûm olurlar.

Birinci söylevin bu iki çarpıcı pasajı Rousseaunun temel kaygılarını yansıtmakta. Bilimler ve Sanatlar Üzerine Söylev, Rousseaunun yapılan eleştirilere verdiği yanıtlarla bir bütünselliğe ulaşarak gerçek anlamını kazanıyor.