E/Babil Yazıları

Enis Batur

Enis Batur, 1974-95 yılları arasında yazdığı yazınsal denemelerin yarısını Yazının Ucunda bir araya getirmişti. E/Babil Yazıları ile bu dönemin bütün yazınsal ve eleştirel denemeleri toplanmış oluyor. 14ü ilk kez burada kitaplaşan 56 deneme yer alıyor E/Babil Yazılarında. Bazı başlıklar: Denemecinin Ahtapot Olarak Portresi / Beyin Tutuşması / Nazım Hikmetin Treni / Saray Şairleri, Şiir Sarayları / Şiir ve Fal / Gerçeğin Halleri / Şiirin Yapımı / Siyah Bir Çanta Aranıyor / Harp ve Manevra / Sanki / Öldükten Nice Sonra Sahibini Rahatlatmak için Bir Geceliğine Geri Dönen Kedi / Okumak, Anlamak, Anlaşmak, Frankfurt Okulunun Estetik Kuramına Giriş / Çoğul Okuma / Estetik Ütopya / Eleştiri Üzerine Söyleşi TADIMLIKTürün tarihsel evriminden de sözetmek kolay değildir: Plutarkhosun Kişi Düşmanlarından Nasıl Yararlanır?, Ciceronun Mutlu Olmak, Senecanın Yaşamın Kısalığına Dair başlıklı metinlerinden Montaigne ve Bacona, oradan Petrarca ve Baltasar Graciána, sonra da Rousseau ve Schillere geçelim ilk elde. Ardından da, son iki yüzyılın Denemenin sınırları içinde görülebilecek örneklerinden bir seçme yapalım. İşin içinden çıkmak, hele çağdaşlarımızı gözönüne getirince, bilmem kimin harcı olacaktır. Çeyrek yüzyıla yakın bir süredir, iki koldan ilerleyen bir yazı serüveninin içinde yaşıyorum - hem okur, hem de yazar olarak: Okuduğum yazdığım şiirler, okuduğum yazdığım denemeler beni çoktan biçimlendirmiş olsa gerektir; arayışımı durdurmak niyetini beslemiyor olsam bile. Hiç roman yazmadım bugüne dek. Neredeyse kesintisiz bir süreçte, roman üzerinde kafa yordum, yoruyorum oysa. Yazınsal uğraş/ı/m, beni, her türü çoğulluğunun sınırsızlığı içinde görmeye, değerlendirmeye taşıdı. İkidebir sınırların anımsatıldığına tanık oldum: Şiirlerimin denemeye ya da öyküye, denemelerimin şiire ya da anlatıya benzetildiğini duydum ve okudum; roman yazacak olsaydım, romanlarımın deneysel ve şiirsel yanlarının ağır bastığı söylenecekti, bundan şüphem yok. Denemenin genişleme, büyüme, daralma, büzüşme eğrileri beni hep heyecanlandırdı açıkçası. Yazmak, biraz da ifadenin olanaklarını kurcalamaktır. O yolda, komşu bölgelerin çağrısı duyulur. Denemede şiirselin payı genellikle yadırgatır. Kaldı ki, bu payı dozunda tutmak pek kolay değildir. Ama her işi iyi yapmak zordur: Şairaneliğin ağır bastığı örneklere bakıp şiirsel edâyı, tonu, Denemeden uzak tutma kararı almaktansa, şiirsel damarın ustaca denemenin gövdesine içleştiği başarılı metinlere eğilmek daha akıllıca bir seçim olur. Denemenin düzyazının keskin mantığıyla çerçevelenmesi indirgeyici bir seçimdir, bana kalırsa; şairaneliğe gelince, onu zaten, herşeyden önce Şiirden söküp atmak gerekir. Denemenin, bütünbütüne anlatımsal öğelerden yalıtılmış bir yazı/n türü olarak görülmesi, başka bir daraltıcı perspektiften kaynaklanmıştır. Komşuluksa, burada da, yeryer sırtsırta duruş, hatta içiçe geçiş sözkonusu edilebilir. Kim karar verir buna? Şüphe yok ki, denemecinin vardığı bir eşikle, eşiklerden biriyle ilgili bir seçim geçerlidir o dönemeçte: Sözgelimi, Handkenin birden fazla metninde karşılaşırız bu ikilem doğurucu özellikle: Denemeyle Anlatı arasında, ne biri ne de öbürü diyebildiğimiz bir seyir içinde, gözlerimiz cümleden cümleye sıçrar. Denemenin coğrafyasını bir kefede, farklı yazın türlerine bağlı geçişimler genişletiyor, genişletebiliyorsa, bir başka kefede de yazın-dışı bölgelerle ilişkisi genişletmiştir. Filozofların, düşünürlerin bir bölüğünde denemeci kimliği belirgindir: Erasmustan Bergsona, Kierkegaarddan Foucaultya birçok tipik örnek sıralanabilir. Ters yönde de okunabilir bazı deneme yazarları: Montaignein, Huxleyin ya da Camusnün düşünür yanlarını hafifsemek elde midir?