Yardımcı

RobertWalser'in Yardımcı'sı insanı 20.yy modernizminin buhran yıllarına götürüyor.1908 tarihli bu roman aidiyet ve düzen gibi insani ihtiyaçların gitgide lüks halini almaya başladığı bir dönemin toplumsal ilişkilerini anlatıyor.
Sadece maddi değil manevi değerlerle de hızla kaçınılmaz iflasa sürüklenen burjuva bir aileyi bu toplumsal ilişkilerin merkezine yerleştirirken, modern zamanların yeni toplumsal düzeninde, eskinin çöküşünü yaşayan ve modern dünyanın ağırlığı altında ezilen sıradan insanı anlatıyor.
Hayatının büyük bölümünü bir akıl hastanesinde geçiren Walser yazılarını mikrogramme yöntemiyle yazmıştır.Neredeyse eline geçen her kağıda yazdıkları ölümünün ardından 9 yıllık bir çalışma sonrasında kitaplaştırılabilmiştir.10 puntoyla yazılan 500 sayfalık bir kitap Walser'in 1mm yi geçmeyen harfleriyle 25 sayfa tutmaktadır.

YARDIMCI - ROBERT WALSER
YARDIMCI
Yazar: ROBERT WALSER
Çeviri: CEMAL ENER
CAN YAYINLARI
1.BASIM OCAK 2013

Walter Benjamin, Robert WALSER üzerine yazdığı, aynı adlı denemenin hemen ilk cümlesinde yazarın bu şaşırtıcı üretkenliğini vurgulamak ister: Rober WALSER’den çok şey okunabilir, ne var ki onun hakkında okunabilecek hiçbir şey yoktur.
Robert WALSER Yardımcı kitabındaki Barenswill köyü, Zürich Gölü kıyısında bulunan Wadenswill adlı küçük bir kasabadır. Barenswill ahalisi, iyi huylu ama aynı zamanda biraz da sinsi yaradılışlı veya belki de daha doğru bir ifadeyle, içten pazarlıklı insanlardan oluşur. Hepsi de kulağı kesik kişilerdir; kiminde daha az, kiminde daha çok olsa da, hepsinin gizli kapaklı bir yönü vardır ve bu nedenle de bir parça kurnaz ve düzenbaz gibi görünürler. Dürüst ve ahlaklı insanlardır ve hiç de gurursuz sayılmazlar; yüzyıllardır medeni ve siyası bakımdan özgür bir ortamda yaşamaya alışmışlardır. Ama dürüstlüğü, belirli bir kurnazlıkla ve dünyevi hesapçılıkla birleştirir ve çok görmüş geçirmiş izlenimi vermeyi severler. Hepsi de içten gelen, doğal dobralıklarından biraz utanır ve kolayca aldatılabilecek dangalak bir eşek olmaktansa, ‘’ alçak bir köpek’’ olmayı tercih ederler. Barenswill’lileri aldatmak hiç kolay değildir, bunu denemek isteyen olursa, dikkatle uyarılmalıdır. Onlara saygı gösterdiğiniz sürece, melek gibi kalpleri vardır; sağlam bir onur duygusuna sahiptirler, çünkü yüzyıllardır bu şekilde yaşanlarına devam etmişlerdir. Duygularının dışa vurmanın her türlüsünden olduğu gibi, iyi kalpliliklerinden de utanırlar. Başka insanların ve milleterin kana kana güldükleri yerde, onlar dişlerini gıcırdatarak gülerler; sohbet ederken serbestçe konuşmaktansa kulak kesilirler; susmaktan hoşlanırlar ama bazen de sanki dünyaya bir batakhane ağzıyla dolmuş gerçek birer gemici gibi böbürlenmeye başlarlar. Sonra yeniden suskunluğa gömülür ve haftalarca ağzını açmazlar. Genelde kendilerini çok iyi tanırlar; güçlü ve zayıf yanlarının neler olduğunu bilerek hareket ederler ve noksanlarını, daima güçlü özellikleriymiş gibi göstermeye eğilimlidirler, zira ne kadar becerikli olduklarını kimsenin bilmesini istemezler. Bu sayede ticaretle işleri çok daha tıkırında gider. Komşu yörelerde kaba saba birer hödük oldukları söylenir, çok da nedensiz değildir bu; çünkü aralarında böyle yontulmamış odunlar da çıkar tek tük ama Barenswill’liler bu birkaç istisna yüzünden bir sürü küstah ve haksız laf işitmez sorunda kalırlar. Canlı bir hayal güçleri vardır ve bu gücü kullanmaya heveslidirler; içlerindeki zevksizler bu yüzden gereğinden ve yeterinden fazla böbürlenirler ve tüm alemde kötü bir nam salmışlardır. Tüm bunların ötesinde de , ayaklarını yere sağlam basan işler yapmak ve dolayısıyla da başarılı olmak için yaratılmışlardır. Oturdukları evler, tıpkı kendileri gibi temizdir; sokakları biraz tümseklidir, tıpkı kendileri gibi ve köylerindeki yolları aydınlatan elektrikli fenerler kullanışlıdır, yine tıpkı kendileri gibi. İşte Herr Tobler tam da böyle insanların arasına düşmüştü.
Sayın Mühendis Her Tobler… Herr Tobler daha bundan üç yıl öncesine kadar sıradan bir mühendis olarak çalışıyormuş. Derken günün birinde, miras yoluyla yüklü miktarda bir paranın sahibi olmuş ve bu sayede kendi işini kurmak için planlar yapmaya başlamış. Onun gibi nispeten genç ve ateşli adamlar her konuda, tabi bu arada gizli planlarını uygulamaya koymak konusunda da , biraz aceleci davranırlar ve böyle olması da gayet normaldir. Herr Tobler, bir akşam ya da bir gece veya bir gün bir gazete ilanında Abendstern Villasının satılığa çıkarıldığını okumuş. Göl manzaralı muhteşem bir konum, güzel, haşmetli bir bahçe, yakın mesafede bulunan başkente kolay ulaşım sağlayan tren bağlantıları: Vay canına diye düşünmüş; bu tam bana göre! Fazla teredüüt etmemiş ve mülkü satın almış. Serbest çalışan, bağımsız bir mucit ve işadamı olarak, canı nerede isterse orada yaşayabilirmiş; hiçbir yere bağlı değilmiş. Herr Tobler’in evi sanki içinde ahenk ve kanaatkarlıktan başka yaşayan yokmuşcasına sağlam ve aynı zamanda da zarif görünüyordu. Böyle bir evi yıkmak kolay değildir; çalışkan ve becerikli eller, harcı, kirişi ve tuğlaları esinti araya getirip kalıcı kılmıştır onu. Bir göl esintisi onu yıkamaz; hatta bir kasırga bile. Öyleyse iş hayatında atılmış birkaç talihsiz adım, bu binaya nasıl zarar verebilirdi. Herr Tobler ve Eşi Frau Tobler Branswill köyünde satın almış oldukları Abendstern Villasında Hizmetçileri Pauline ve dört çocukları, Walter, Dora, Silvi, ve Edi ile beraber yaşamaktadırlar. Herr Tobler bodrum katı kendi ofisi ve icatlarını geliştirdiği bir yer olarak kullanmaktadır. Eski yardımcısı Wirsich’i alkol problemlerinden dolayı işten çıkarmış ve yeni yardımcısı Joseph MARTİ olur.
Joseph Marti, askere gitmeden önce lastik bantı üreten bir fabrikada çalışmış; Joseph orada yardımcı eleman olarak yalnızca geçici bir süre için işe alınmış kendini o işinde eğreti bir çırak bile gözünde usta görünmektedir. Başka insanların şaşılacak kadar kolayca kavradığı şeyler, onun kafasında tuhaf biçimde zorlukla girmektedir. Joseph binanın arka tarafına bakan küçük bir odada yaşamaktadır. Bu minicik odada okuduğu kitaplar başının üstünde uçuşmaya başlıyordu. İnsanın aylar boyunca bıkmadan okuyabileceği o büyük romanlardan birini okumuştu orada. Yemeklerini teknik lise öğrencileri ve tüccar çıraklarıyla dolu bir pansiyonda yiyordu.Bu iş yerinden kovulmasıyla birlikte ilkbahar tılsımıyla büyülenmiş kırlardan geçen bir tren yolculuğu ve sırada, ve ardında sadece birer rakama dönüşen insanlar topluluğu olarak askere gider. Bu dönemin sonunda alttı ay süren işsizlik sonrasında iş bulma kurumunun pazartesi sabahı göreve başlamasını ilettiği yer Her Tobler’in yardımcısı olarak Barenswill de Abendstern Villasında yardımcı olarak işe başlaması gerektiğidir. Her Tobler’in yanında artık Joseph Marti yardımcı olarak işe başlar.
Her Tobler bir mühendis ve çılgın bir girişimci Reklam Saati, Atıcılık Otamatı, Derin Delik Açma Makinası gibi farklı tasarımlarla uğraşmaktadır. Ama ne yazık ki bu girişlerinden hiçbir sonuç çıkaramadığı gibi de üstelik tüm mirasından kalan parayı da harcamıştır. Altı aylı geçen süre sonunda tamamen bitmiş ve iflas etmiştir. Artık yaptıkları tek şey alacaklarına yazdıkları erteleme mektuplardır. Joseph Martı bir yardımcı olarak bu yazışmaları yürütür Tobler ailesi ile aynı evin çatı katında yaşarken farklı ihtiyaçlara da cevap vermektedir. Dora’ya portakal getirmek, Akşam davetlerinde misafirler ile ilgilenmek, Jass oyunlarında artık öğrenmesi ile birlikte masa yerini almıştır. Herr Tobler’i iflası artık girişlerinin sonuç vermesiyle birlikte aslında sonun başlangıcına doğru yürüdüğünü; Her burjuva ailesinde sıkıntılar yaşanır ama, bunların bir kenara bırakılması ve dünyayı unutmuş gibi bir hayat tarzı yaşamak Tobler ailesinin genel özelliğidir. Tobler’in evinde ödenmesi için gönderilen senetlerin, vadelerin uzatılması talebiyle geri çevirmek gibi bir adet olması, Barenswill Bankasının idarecisini de biraz düşündürmeye başlamıştı. Ama içten içe kapılmaya başladığı kuşku ve endişelerini yüksek sesle dile getirmemektedir. Tüm bunlar geçici bir kriz olabilirdi ve sonuçta banka idarecisi bir çamaşırcı kadın değil, vaktinden önce dile getirilen düşüncelerin, var olma mücadelesi veren hırslı bir işadamı açısından ne büyük falaketlere yol açabileceğini bilen disiplin sahibi bir adamdı. Bankalar ve mali kurumlar, genelde sımsıkı kapanmış, zarif dudaklara sahiptir ve mutlaka bir ödeme aczinin yaşandığı kesinkes ortaya çıkmadan önce ağzı açmazlar.Joseph Marti bu dönemin yaşandığı Her Tobler’in Yardımcı elemanı olarak çalıştığı altı aylık sürede sadece Pazar günleri bir miktar para alabilmiş maaşını asla alamamıştır.

Zamanın ve şartların görünmez adımlarla ilerlediği, gidişatın hiçbir değişim ve çizginin dışına çıkmaması; kaygıların ve hayal kırıklıklarının yaşandığı; başarısızlık ve umutsuzlukla birlikte ağır ve düzenli şekilde yaşanan çöküşün duygularını dile getirir Robert Walser.