Kitap Tavsiyesi ve Fikir Alışverişi

ezgidkyl haklısın. bir yazarın kitabını beğendiğimiz zaman yazar ismi not edilirken çevirmen ismini de not etmek gerekiyor galiba.

Çeviri nihayetinde ikinci eldir. Yazım yanlışı tolere edilebilir, yayımcı tarafından telafi de edilebilir. Ama anlam kaybına, estetik kayba birşey yapamıyorsunuz.
bilge çetin'in bahsettiği "ruhun hortlağa çevrilebiliyor" olmasının en güzel örneğini. Salinger'ın Çavdar Tarlasındaki Çocuklar'ın Can Yayınları baskısında görmüştüm. Can Yayınları kitabı Gönülçelen adıyla yayınlamıştı. Üstelik deneyimli bir çevirmeni vardı: Adnan Benk. Can ve YKY baskılarını karşılaştırma olanağım da oldu. Ne var ki, biz kitabın "ruhunu" Coşkun Yerli'nin YKY baskısıyla yakaladık (sanıyorum).

Çeviri gerçekten bir kitabı okurken çok farklı yerlere çekebiliyor insanı. İngilizceye hakim olduğum için çoğu kitabı orijinal dilinde okuma şansım oluyor (temin edebildikçe) aynı kitabın çeviri halini okuduğumda bazen aynı etkiyi yaratmadığı oluyor bu da diller arası kelime boşluklarından kaynaklanıyor. Sanırım yapılabilecek en iyi şey çevirmeni araştırmak öncelikle en azından klasikler için yayın evi seçme şansımız oluyor bunu göz önünde bulundurarak yayınevi seçebiliriz.

Tercüme eserlerin ekserisinde görülen bu sıkıntı mütercimlerin kendi dillerine kamil manada vakıf olmamasından kaynaklanıyor. Bir dili bilmek onun nahvini(gramer)bilmekten ibaret değildir. Dilin kendine mahsus inceliğini aksettiren kelimeleride idrak etmek lazımdır. Zira dil bilmek lügat bilmektir. Batı dillerinden lisanımıza tercüme edilen eserlerde müşahede edilen bu meş'um fiil aynıyla Arapça ve Farsça eserlerin tercümesinde de görülmektedir. Umuma ve hususiyetle gençlere hitap edebilsin diye mesela 10 bin kelime ile tahrir edilen(yazılan) eseri 2 bin kelimeyle(bu kelimelerin yarısı da Türkçe'de esasen bulunmayan ve cumhuriyet devrinin lisan politikası hengamında icad edilen uydurma kelimelerdir) Türkçe'ye tercüme etmek fikri ve manayı katletmektir. Netice olarak şunları söyleyebiliriz ki mütercimler bu hususta şiddetle hassas olmalıdırlar. Eserin musannıfı,müellifi tercümeyi gördüğü takdirde memnun ve mesrur oluyorsa mütercim yüz akıyla bu işten sıyrılmış ve muvaffak olmuştur.Yoksa...

@ asau arkadaşım çok haklısın. Çeviride sadece kelimelerin değil kelimelerin anlamlarının da çevirmesi gerekiyor çevirmenin. Ünlü İngiliz değişi "kedi köpek yağıyor" u kelime olarak çevirirsen çeviri doğru olur. Ama İngilizce bilmeyen bir Türk için anlamı havada kalır. O deyimi Türkçe'deki "Bardaktan boşanırcasına yağmur yağıyor." diye tercüme edersen herkes anlar. Bazı kelimelerin ise Türkçe'de karşılığı olmuyor. Mesela Harry Potter'ın Zümrüdüanka Yoldaşlığını orjinalden okurken "Eggnog" kelimesini araştırmam gerekmişti. çünkü bizde onun karşılığı bir kelime yok.

Çevirileri en güzel yapanlar kendileri de şair ve yazar olanlardır. Çünkü şair ve yazarlar dilin kullanımına ve edebiyata, duyguların sözcüklerle yansıtılmasına, betimlenmesine çok daha yakın insanlardır.

Bence bir kitabı başka bir dile çevirince kitabın anlam bütünlüğü bozuluyor aynı durum şiirler içinde geçerli başka bir dile çevrildi mi ahenk bozuluyor.En iyisi kendi ana dilinde okumak ama o da mümkün değil tabii yabancı dil bilenler için ayrı.

@ pamuk prenses bir insan en az 3-5 dil en fazla 10-12 dil öğrenebilir. Tüm öğrendiği dilleri de tam manasıyla öğrenemez. Ama bu dünyada okunacak bir sürü dilde bir sürü eser var ve halen yeni eserler veriliyor. Dünya Edebiyatı sadece İngiliz ve Amerikan Edebiyatı ile sınırlı değil. İş sadece İngilizce öğrenmek ile sınırlı olsa herkes İngilizce öğrenirdi. Ama dünyada milyonlarca hatta milyarlarca kişinin konuştuğu Çince, Japonca, Rusça, İspanyolca, Fransızca, Portekizce, İtalyanca, Arapça, Acemce, İbranice, Fince, Danca, Norveççe, İsveççe, Hintçe, Urduca dillerinde yazılmış eserleri okumaktan vaz mı geçmeliyiz? Vazgeçemeyiz. Hatta bir sürü yeni ele geçen Antik Yunan, Antik Mısır, Latince, Aramice eserler var. Tabii ki bunların çevirileri yapılacak. Ama işinin ehli insanlar tarafından yapılmalı bu çeviriler ki eserin anlam bütünlüğü bozulmasın.

Bir de cevirmenin aslindan cevirebileni daha makbuldur. Ornegin Eco Italyanca yazdiysa anadilinden ceviri Ingilizce'snden ceviriden cok daha saglikli olacaktir. Cunku ondan ona, ondan ona giderken metin cekme kasete döner. Kitabi alirken buna da dikkat etmekte yarar var diye dusunuyorum.

Türkçe bilmeyen birinin çevirdiğini düşündüğüm kitaplara denk geldim ne yazık ki. Dikkat etmek lazım.

Güzel şeyler yazmış arkadaşlar, bu konu çok su kaldırır ama burası yeri değil. Konuyu açan arkadaş çeviri hataları olan kitapları yazın demiş. Benim karşılaştıklarımı yazsam çok yer alır! Neyse ben de çeviri ile ilgili bir kaç şeye deyineyim:

Şu yayınevi, şu kişinin çevirileri iyi veya kötü genellemesi çok yanlış. Bu yanlışa çok düşülüyor. Yani şu yayınevinin tüm çevirileri iyi, şununki kötü gibi toptancı düşünce tarzı yanlış. Bu tarz bir düşünce hiç doğru ve sağlıklı bir düşünce değil. Aslında bir önceki cümle ile çelişecek bir şey yazacağım şimdi! Bazen bazı yayınevlerinin çevirilerin çoğu kötü olmuş oluyor. Bu konuda benim dikkatimi Oda Yayınları çekti. Bu yayınevinden okuduğum pek çok kitabın çevirisi kötüydü. Yayınevinin çevirilerinin genelde iyi olmamasının nedeni, iyi çevirmenlerin olmamasından değil, işi ucuza yapma kurnazlığından kaynaklanıyor. Bu tür kitabı biraz inceleyin, ne demek istediğimi daha iyi anlarsınız! Gerçekten kötü çevirmenler de var, ama bunu yayınevinin tüm kitapları ile veya çevirmenin tüm çevirdikleriyle ilişkilendirmek doğru olmaz.

Bence önemli olan çevirmenin çevirdiği kitabın özgün diline hakimiyeti değil, önemli olan çevirdiği kitabın felsefesine hakim olması. Bir hukuk kitabını, dili kötü olan ama hukukçu olan birinin çevirmesi, dili iyi olan ama hukukçu olmayan birinin çevirmesinden daha iyi sonuçlar verebilir. Çok iyi çevirmenler vardır, ama çok iyi çevirmen olan birinin hakim olduğu dildeki her kitabı çok iyi çevirebilir düşüncesi doğru olmaz.

Genelde çevirmeden anladığımız şey tercüme eylemidir. Bir kitabı şerh etme becerisini gösteremeyen birinin o kitabı tercüme etmemelidir kanımca!

Çeviriyle ilgili temel sorunların aslında dil eğitiminin yanlış anlaşılmasından kaynaklanıyor. Üniversitelerin dil bölümlerinin adları dikkatinizi çekti mi? Türk Dili, Fransız Dili, Arap Dili değil de, Türk Dili ve Edebiyatı, Fransız Dili ve Edebiyatı'dır. Ne hikmetse Fransız Dili ve Edebiyatı bölümünde okuyan biri genelde Fransız Dili bölümünde okuduğundan emindir ama Edebiyatı kısmıyla pek ilgili değildir. Genelde bu bölümlerde dil eğitimi yapılır, edebiyat ikinci plandadır, hatta bazen hiç umurumuzda bile olmaz edebiyat. Bir de Dil bölümleri çift dal olmalıdır. Saçma mı? Fransız Dili ve Edebiyatı okuyan biri Türk Dili ve Edebiyatı da okumalıdır. Sen Türk Dili ve Edebiyatına hakim değilsen Fransızcayı yutsan ne yazar. Çeviriyi Fransızcaya göre değil Türkçeye göre yapacaksın. Aslında çeviriyi Türkçeye göre değil Türkiye Kültürü ve Edebiyatına göre yapacaksın. Eee, o zaman demek ki Türkçeye ve Edebiyatına hakim olman gerekir ki Fransızcadan iyi çeviri yapabilesin.

Çeviri işi gerçekten zor iş. Bazen sorun çevirmenden kaynaklanmaz. Sorun yazardan kaynaklanıyor gibi görünse de aslında sorun çeviridedir yine de, ama sorun çevirmende değildir mesela, nasıl yanii?!!. Örneğin Simyacı'da özgün dilinde bir kentde birilerinin kulelerden şarkılar söylediği yazıyor. Ama aslında yazar kendi kültürüne yabancı bir olgudan bahsediyor. İslamın bazı ritüellerinden. Yazar için bu olguların bir karşılığı yok. Onun için cümledeki tüm kelimeleri temel anlamıyla kullanıyor. Yüksek bir yapı temelde bir kuledir ve oradan gelen nameli sesler de şarkıdır, türküdür. "Kulelerden şarkılar söyleniyor" cümlesi özgün dilinden Türkçeye doğru çevrilmiştir aslında ama yanlıştır. Aslında yazar o cümleyi şöyle yazıyor ve kurgu dünyasında da o olguyu böyle konumlandırıyor: "Kulelerden şarkılar söyleniyor". Ama (o cümle bizim kültürümüzde) şu kastediliyor: "Minarelerden ezanlar okunuyor". Ama aslında bu çeviri yazarın algı dünyasına göre doğru değildir, "kulelerden şarkılar söyleniyor" doğrudur, "minarelerden ezanlar okunuyor" yanlıştır. Şimdi sorun çevirmende mi, çeviride mi, yazar da mı?. Bu işler çok karışık işler, çeviri zor iş zorrr...